Een nationaal energieplan, en snel. Dat hebben netbeheerders en vertegenwoordigers van provincies en gemeenten vandaag bepleit bij de Tweede Kamer. Zij voorzien dat de schaarste op het stroomnet de komende tien, vijftien jaar sowieso aanhoudt.
In een zogeheten ’rondetafelgesprek’ over het elektriciteitsnetwerk vroeg de een na de andere spreker donderdag om landelijke regie. Aan tafel zaten onder meer de bazen van Tennet, Netbeheer Nederland en Energy Storage Nederland, maar ook gedeputeerde Edward Stigter van Noord-Holland namens de provincies en wethouder Thijs Kuipers uit Limburg voor de gemeenten. Kamerleden konden hen vragen stellen.
Nederland zal in de toekomst steeds meer leunen op elektriciteit uit het buitenland, en vice versa. Het nieuwe kabinet moet dan ook het energiebeleid gaan afstemmen met ons omliggende landen.
Dat zegt Maarten Abbenhuis, Chief Operations Officer (COO) van netbeheerder TenneT, in een advies aan de nieuwe minister van Economische Zaken en Klimaat. Het advies komt naar aanleiding van een jaarlijks onderzoek naar de leveringszekerheid van elektriciteit. Abbenhuis noemt onderlinge afstemming met landen in Noordwest-Europa ‘van cruciaal belang’. Nu gebeurt dat niet.
Het dagelijks leven was in november 5,2 procent duurder dan een jaar geleden. Sinds 1982 zijn de prijzen niet meer zo hard gestegen. Grootste boosdoener: peperdure energie. Moet een consument zich schrap zetten?
„Dit doet pijn. Vooral voor mensen met een slecht geïsoleerd huis, een variabel energiecontract, of die veel met de auto moeten”, zegt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
In november was het inflatiecijfer voor het eerst sinds 1982 boven de vijf procent, maakte het CBS dinsdag bekend. Belangrijkste aanjagers zijn de energieprijzen: vooral de gasprijs is heel veel hoger dan vorig jaar. Maar ook de prijs aan de benzinepomp voor Euro 95 is zo’n dertig procent meer dan een jaar geleden, boven de twee euro. De energieprijzen stijgen al sinds de zomer weer, nadat ze in 2020 door de klappen van de coronacrisis juist waren ingezakt. Een wereldwijde opleving is daar debet aan. Gevolg: schaarste.
„Ineens was er weer vraag naar allerlei grondstoffen, terwijl de reserves niet voldoende bleken. Het duidelijkst zie je dat bij energie.” Maar niet alleen. „Ook de prijzen van voedingsmiddelen zijn al een tijdje aan het opkruipen.” Van Mulligen noemt koffie als voorbeeld. „Koffieprijzen stijgen harder dan in lange tijd.”
Lucifer
Vergelijkingen met begin jaren tachtig gaan mank, zegt Van Mulligen. „1982 was het einde van een tijdperk waarin de inflatie heel erg hoog was, nooit beneden de drie procent. De lonen stegen heel hard en de prijzen stegen mee. En vanaf de jaren zeventig had je de schokken van meerdere oliecrises.” Daarentegen was de afgelopen vijfentwintig jaar een inflatie van boven de drie procent juist heel uitzonderlijk. „Economisch gezien was dat een totaal andere tijd dan nu.” Nog een verschil met de jaren tachtig: de historisch lage rente van nu. In de regel werkt goedkoop geld wel inflatie in de hand. „Het is de vraag of dat er een gevolg van is. Misschien hebben we benzine over de markt gegoten en is die plotselinge vraag naar grondstoffen de lucifer die erbij gehouden wordt: opvlammende inflatie.” Of de prijsstijgingen doorzetten? „Het kan een incident zijn. Het kan zijn dat de energieprijzen begin dit voorjaar stabiliseren of zelfs weer wat zakken, dat verwachten analisten ook wel. Het kan ook zijn dat de hogere energieprijs wordt doorberekend in andere producten.” Wat huishoudens dan ook in hun portemonnee zullen voelen.
Met zekerheid durft Van Mulligen het niet te zeggen. „We hebben met corona wel vaker dingen gezien die niemand had verwacht. Ik hou graag een slag om arm.”
Advies
Kunnen consumenten intussen iets doen? Jasja Bos, wetenschappelijk medewerker bij het NIBUD, adviseert iedereen zijn of haar energiecontract erbij te pakken. „Wat wij altijd belangrijk vinden, is zo veel mogelijk grip en overzicht. Veel mensen sluiten contracten af voor drie, vier, vijf jaar. Dan ben je zo vergeten hoe het zit. Als het toevallig nu afloopt, krijg je straks ineens die veel hogere prijs voor de kiezen. Kijk dus goed naar je situatie, dan kun je je erop voorbereiden.” Als het contract tegen een vaste prijs afloopt, gaat een consument over naar een ’variabel tarief’. Dat betekent dat het tarief per kubieke meter voor gas en het tarief per kilowattuur voor elektriciteit verandert.
In dit geval zal het stijgen. De term ’variabel’ dekt de lading niet helemaal: variabele energieprijzen voor consumenten veranderen maar twee keer per jaar, in januari en in juli. De prijs die iemand in januari betaalt, staat dus voor een halfjaar vast, tot 1 juli. Bos wijst op de grote verschillen in prijzen tussen aanbieders, zéker op dit moment. „Het loont om te vergelijken.” Wel is het zaak het eigen verbruik na te zoeken. „Rekenvoorbeelden werken vaak met een standaardverbruik, dat misschien helemaal niet lijkt op het jouwe. En dat kan veel uitmaken.”
[Mirjam van der Puijl, Noordhollands Dagblad, 8 december 2021]
Als wij in plaats van voor ‘de kortste terugverdientijd’ gaan voor ‘het absoluut laagste energieverbruik’ – beter voor het klimaat, zekerder op lange termijn – kan dat onze keuzes helemaal veranderen.
Twaalf afleveringen lang ging Mirjam van der Puijl op zoek naar antwoorden op de vraag: hoe haal ik mijn huis van het gas? Inmiddels weet ze het antwoord – of eigenlijk, dat het antwoord helemaal afhangt van wat iemand persoonlijk het belangrijkst vindt. ,,Het lijkt een open deur, maar het is waar.’’
Het antwoord vinden op de vraag ’hoe haal ik mijn huis van het gas’ hoeft echt geen twaalf weken te duren. Al voordat ik hieraan begon, hadden we een adviesrapport in huis waarin stond voor welke oplossingen we het beste konden kiezen. Hulp is niet moeilijk te vinden. Gemeentes en rijksoverheid bieden een keur aan gratis en onafhankelijke adviezen en subsidiëren adviezen op maat, soms ook begeleiding. Initiatieven als de Duurzame Huizen Route geven de gelegenheid om te praten met anderen die inmiddels ervaring hebben opgedaan. Voor wie er zelf echt niet over na wil denken, staan er ook bureaus klaar die een deel of het hele proces uit handen nemen.
Wat alleen niet in ons rapport staat, is waaróm we voor bepaalde oplossingen moeten kiezen. Juist dat heb ik willen delen.
Het waaróm
Het antwoord was bijna altijd: geld. Neem de warmtepomp, die ons in het advies was afgeraden. Ik had aangenomen dat in ons appartement een warmtepomp geen goed idee was. Dat we hem niet kwijt zouden kunnen, of dat we nooit goed genoeg zouden kunnen isoleren.
Dat bleek allemaal niet waar. Warmtepompen zijn het allerefficiëntst. Hoe beter geïsoleerd hoe beter ze verwarmen, maar warmtepompen werken ook bij minder isolatie. En warmtepompen verbruiken relatief de minste energie.
Maar omdat wij nu relatief weinig verstoken, kunnen we op verwarming weinig besparen. De kosten van een warmtepomp verdienen we daarom erg langzaam terug. De lagere aanschafkosten van infraroodverwarming daarentegen, zijn veel sneller terugverdiend.
Is daarmee een warmtepomp een slechtere oplossing dan infraroodverwarming? Voor onze portemonnee onderaan de streep wel, maar voor ons energieverbruik niet. En dat is niet hetzelfde.
Veel duurzaamheidsadviezen vermelden niet dat het ultieme criterium voor ‘de beste oplossing’ meestal ‘geld’ is – terugverdientijd. Het toverwoord is ’bespaarpotentieel’ en dat wordt, zo leerde ik, bijna altijd uitgedrukt in geld.
Maar met alle subsidieregelingen en prijsveranderingen van het moment kunnen kostenplaatjes juist een onzekere factor zijn. Als wij in plaats van voor ‘de kortste terugverdientijd’ gaan voor ‘het absoluut laagste energieverbruik’ – beter voor het klimaat, zekerder op lange termijn – kan dat onze keuzes helemaal veranderen. Dan kiezen we, tegen het advies in, misschien toch voor de warmtepomp.
Zo kwam ik meer voorbeelden tegen. Ons advies raadde ons aan om dubbelglas ramen te vervangen ’voor het comfort’. Wat dat eigenlijk betekende, ontdekte ik, was dat het ons weinig kostenbesparing zou opleveren. Glas isoleert sowieso slecht, en glas is duur. Maar een kamer met modern glas leeft heel veel prettiger. Kiezen we dus niet voor ’terugverdienen’ maar voor ’comfort’, dan maken we andere keuzes.
Zeggen dat die overweging heel persoonlijk is lijkt een open deur intrappen, maar het is waar.
Keuzehulp
Daarbij hebben we gelukkig altijd een keuzehulp voor meer vastigheid: er valt altijd iets te berekenen. In deze tak van sport is alles uit te drukken in een getal. Is het niet energieverbruik, of geld, dan is het isolatiewaarde of ’coëfficiënt of performance’ (ja, echt) van een warmtepomp. Rekenmachines bij de hand, dus. In ons land is ooit gekozen voor aardgas in huizen met alle installaties van dien, omdat we er zo veel van hadden. Dat was een goedkope manier van stoken – hoewel niet per se de efficiëntste – die enorme invloed heeft gehad op hoe onze huizen eruitzien. Nu het op raakt en we op zoek moeten naar andere oplossingen, kom ik erachter dat sommige van die oplossingen er altijd al waren.
Sinds deze zoektocht bekijk ik daarom mijn huis, gebouwd voordat aardgas zijn intrede deed, met andere ogen. Een cv-installatie, met buizen en radiatoren, neemt een schat aan ruimte in beslag, net als een warmwaterboiler. Waarom zou ik dat nog willen als het anders kan? Onze ouderwetse kamers-en-suite zijn eigenlijk heel slim: wel de ruimte, maar de helft van de verwarming. Kunnen we daar optimaal gebruik van maken?
Tot slot: heel wat onderwerpen heb ik links moeten laten liggen. Warmtenetten, bijvoorbeeld, en thuisbatterijen. Het belang van ventilatie. Of het verschil tussen luchtwarmtepompen en aardwarmtepompen. Belangrijker nog: dit zijn adviezen voor huiseigenaren, maar hoe werkt dit eigenlijk voor huurders? En hoe gaan woningbouwcorporaties hiermee om?
Netbeheerders als Liander, Stedin en Tennet luiden de afgelopen maanden steeds vaker de noodklok. Het netwerk dreigt vast te lopen, zeggen zij. Als er niet snel een oplossing komt, is dit de realiteit van de komende jaren.
1 Hoe is ons stroomnet in deze situatie terechtgekomen?
„De energietransitie zelf hebben we wel zien aankomen”, zegt Hans-Peter Oskam, directeur beleid en energietransitie bij koepelorganisatie Netbeheer Nederland. „Maar het tempo waarin het gaat kunnen we niet bijbenen. We hebben de middelen en de handjes niet. De doorlooptijden zijn lang, het arbeidstekort is groot. Allereerst omdat het vinden van locaties ontzettend lastig is in Nederland, dat duurt jaren. Voor het hoogspanningsnet kan het bijvoorbeeld oplopen tot tien jaar. Twee jaar is bouwtijd, acht jaar zijn procedures. Die tijd hebben we niet meer, dat moet echt sneller.”
De koerswijziging van 2016 heeft het tempo enorm opgevoerd, zegt Oskam. Vanaf dat moment ging veruit het meeste geld subsidiegeld voor duurzame energieproductie (SDE+) naar wind en vooral zon. Een probleem: een zonnepark is veel sneller gebouwd dan het transformatorstation dat de stroom moet verwerken.
’Stop met saldering van zonnestroom.’ Beheerders van volgelopen elektriciteitsnet pleiten in plaats daarvan voor thuisbatterij
Netbeheer Nederland roept een nieuw kabinet op om de zogeheten salderingsregeling definitief af te schaffen. De commissie Klimaat & Energie van de Tweede Kamer debatteert woensdag over het onderwerp.
Consumenten en bedrijven die zelf energie opwekken met zonnepanelen, kunnen een teveel aan stroom ’terugverkopen’ aan het netwerk, tegen hetzelfde tarief als elektriciteit kost. ’Saldering’ is de verrekening daarvan op de energienota.
Netbeheer Nederland wil daar graag vanaf. In plaats daarvan zou het kabinet thuisbatterijen moeten subsidiëren, waar elektriciteitsoverschotten in kunnen worden opgeslagen.
Het grootste obstakel voor uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk is de huidige energiewetgeving, zegt gedeputeerde Edward Stigter van de provincie Noord-Holland. In een brandbrief aan het demissionair kabinet vraagt hij om actie. „Er is een masterplan nodig.”
,,Pas de wetgeving aan. En maak voldoende geld vrij om de broodnodige investeringen in het elektriciteitsnetwerk te realiseren’’, schrijft Stigter in de brief, ,,anders zitten we straks allemaal zonder stroom’’. Hij noemt de problemen op het netwerk ‘zeer urgent’. De brief is vorige week verstuurd.
Opnieuw gaat een deel van het elektriciteitsnetwerk in Noord-Holland op slot. In een flink gebied tussen Purmerend, Amsterdam-Noord en Alkmaar krijgen grote verbruikers voorlopig geen nieuwe elektriciteitsaansluiting. Dat maakt netbeheerder Liander donderdag bekend.
Twee grote elektriciteitsstations in Noord-Holland hebben hun maximale capaciteit bereikt. De stations bedienen delen van de gemeenten Uitgeest, Beemster, Koggenland, Edam-Volendam, Waterland, Purmerend, Landsmeer, Wormerland, Zaanstad, Castricum, Alkmaar, Amsterdam-Noord en Oostzaan.
Korter vliegen, minder vliegen – anders vliegen. Het klimaatakkoord van Parijs heeft de Europese luchtvaart een nieuwe bestemming gegeven: ’net zero’, een netto CO2-uitstoot van nul in 2050. Maar hoe moet dat dan? Experts werken er hard aan en de experimenten zijn niet van de lucht. „Luchtvaart is een lastige tak van sport om duurzaam te maken.”
Onder groot gejuich werd vorig jaar het eerste elektrische vliegtuigje tot het Nederlandse luchtruim toegelaten, van de Sloveense bouwer Pipistrel. De Velis Electro vervoert precies één passagier. De batterij heeft een bereik van een kleine zeventig kilometer – waarmee het net van vliegveld Hilversum naar Rotterdam kan vliegen, waar het ding geparkeerd staat. Na vijftig minuten moet de Velis weer aan de lader.
Over vijf jaar moet dat verder kunnen, hopen de drie Nederlandse regiovliegvelden Groningen, Eindhoven en Rotterdam/Den Haag. Dan willen ze namelijk de eerste negentien passagiers elektrisch vervoeren, over zo’n tweehonderd kilometer, zo maakten ze vorige week bekend. Ze starten daarom een proef om „een elektrisch vliegtuig de lucht in te krijgen” in 2026 en hopen daaruit te leren wat er op de grond precies nodig is.
Welk vliegtuig ze de lucht in sturen en hoe het precies wordt aangedreven, dat blijft nog even de vraag. Vliegtuigbouwers als Airbus, maar ook nieuwkomers als Eviation en magniX werken allemaal aan prototypes voor elektrische vliegtuigen in verschillende varianten.
Efficiënter
Dat één van de antwoorden op de vraag ’hoe vliegen we duurzamer’ luidt ’elektrisch’, dat is voor sommigen overduidelijk. Elektromotoren zijn schoon en vele malen efficiënter dan brandstofmotoren. De vraag waar luchtvaartwetenschappers zich massaal over buigen is: hoe komen de vliegtuigen aan stroom?
Voor auto’s lijkt dit probleem getackeld. Steeds betere batterijen zorgen voor een steeds grotere actieradius, en ook de infrastructuur van laadpalen groeit. Maar een vliegtuig verbruikt heel veel meer energie. „Voor bijvoorbeeld een veerboot is een accu prima”, zegt Paul Peeters van Breda University. Ooit was hij vliegtuigontwerper bij Fokker; tegenwoordig is hij lector Duurzaam Toerisme en Transport. „Die vaart twintig, dertig kilometer per uur. Maar vliegen moet veel sneller. En met de snelheid neemt het energieverbruik kwadratisch toe.”
[Mirjam van der Puijl, Slim/Noordhollands Dagblad, 16 april 2021]
Kader: Nieuwe brandstoffen
Vliegtuigen gaan zo’n vijfentwintig jaar mee. Naast elektrische vliegtuigen bestudeert de branche daarom ook nieuwe, niet-fossiele brandstoffen voor de bestaande vloot met verbrandingsmotoren. Die moeten ook minder CO2 produceren.
Zo is er synthetische kerosine, gemaakt door CO2 uit de lucht te halen en te laten reageren met waterstof. Nadeel: productie van synthetische kerosine kost veel energie.
Vooralsnog is de industrie veel bezig met biokerosine, op plantbasis. Dat kan frituurvet zijn, planten, of organisch afval. Volgens studies zou dit de helft tot tachtig procent minder CO2-uitstoot geven dan gewone kerosine. Nadeel is dat productie heel veel ruimte kost. Paul Peeters: ,,Voor het aantal vluchten dat nu vanuit Nederland vertrekt, verstook je met biokerosine in tien jaar de hele Veluwe.’’
En waterstof kan tot slot niet alleen een elektrische motor aandrijven, het kan ook in een verbrandingsmotor. Die is niet compleet emissieloos: bij verbranding komt het schadelijke stikstofoxide en ook waterdamp vrij. Zo’n vliegtuig heeft wel een heel ander ontwerp nodig. Ombouwen is geen optie.
